Wat is het verhaal achter het concept van de helm?
Ontwapenend gastvrij, de slogan van Leopoldsburg, kreeg een eigen plekje op de Stahlhelm in beton. Joske Vranken verwerkte typische straatbeelden uit de stad in haar ontwerp.
Deze ‘koninklijke’ gemeente werd vernoemd naar Leopold I, de eerste koning van België. De geschiedenis hier is onlosmakelijk verbonden met het Belgische leger, Leopoldsburg is intussen de grootste garnizoenstad van het land. Tijdens WOI gebruikten de Duitsers het militaire domein als oefenkamp. Een opmerkelijk stukje geschiedenis speelde zich hier af: in Leopoldsburg werden de eerste proefnemingen gedaan met een nieuw oorlogswapen. Duitse soldaten experimenteerden met het giftige chloorgas, dat ze daarna zouden gebruiken aan het front. Het begin van een nieuw soort oorlog.
“Dat staat centraal in mijn ontwerp, die experimenten met gas waarmee de Duitsers bezig waren”, legt kunstenares Joske Vranken uit. Zij gebruikte de kleuren gifgroen, bruin en zwart om aan de bovenkant van de helm deze experimenten symbolisch te verwerken. “Rondom heb ik een collage aangebracht met een soort gescheurde briefkaarten, waarop foto’s staan van herkenbare plaatsen en gebouwen uit Leopoldsburg. Voor de kaarten heb ik de zeefdruktechniek gebruikt. Een polyesterlaag beschermt de helm tegen de weersinvloeden.” Joske vond het een hele uitdaging om zo’n groot object aan te pakken. “Maar ik had meteen een ontwerp in mijn hoofd. Ik was op dat moment al bezig met een project rond oude prenten en foto’s. Voor deze helm heb ik daarop verdergeborduurd. Ik besloot nieuwe beelden te maken op bekende plekken in Leopoldsburg, zodat ze ook herkenbaar zijn voor jonge mensen. Ik wilde het persoonlijk maken en zelf kiezen hoe ze op de foto zouden staan.” Het borstbeeld van Leopold I, het station, het tankje ervoor, de leeuw: je herkent ze vlot. “Ik heb de foto’s zelf gemaakt, bewerkt en er zeefdrukken van gemaakt. Ik ben 40 jaar lerares plastische opvoeding geweest en werkte toen al veel met zeefdruk.”
Wat gebeurde er in Leopoldsburg tijdens WO I?
OEFENEN MET DODELIJK GAS — Fritz Haber
Op 22 april 1915 lanceert het Duitse leger aan het front bij Ieper de eerste grote aanval met gifgas, het begin van de chemische oorlogsvoering tijdens de Eerste Wereldoorlog. Hoeveel slachtoffers daarbij vallen, is tot op vandaag stof voor discussie.
WOLK
Drie weken eerder. De Duitse stafofficier Graf von Tattenbach wordt op 1 april ontboden op de generale staf in Roeselare. Zijn divisie is uitgekozen om een van de komende dagen of weken deel te nemen aan een gasoffensief rond Ieper. De bedenker van het gasplan, professor Fritz Haber, wil met een grootschalige proefneming de legerleiding een concreet idee geven hoe je een wolk van chloorgas kunt ‘produceren’. Hij wil ook tonen hoe die wolk zich kan gedragen. De gerenommeerde scheikundige Haber was er al kort na het vastlopen van de oorlog van overtuigd dat gasaanvallen het geblokkeerde front konden ‘openbreken’. Hij kiest voor chloorgas, onder meer omdat daar in de verfindustrie voldoende voorraden van zijn. Haber weet ook wel dat er andere, dodelijkere gassen zijn, maar die zouden te veel investeringen en voorbereidingstijd vergen.
MISTBANK
Het uitverkoren proefterrein ligt in Limburg, waar de Duitsers het uitgestrekte en behoorlijk afgelegen domein van het Belgische leger in Leopoldsburg al een tijd als oefenkamp in beslag hebben genomen. Op 2 april brengt een militaire auto Von Tattenbach en ook generaal Von Hügel naar Leopoldsburg. Daar bevinden zich ook een groot aantal Duitse stafofficieren. Zij werken op het algemeen hoofdkwartier van het landleger. De proef is duidelijk een belangrijk moment. Het concrete doel is na te gaan of er een geconcentreerde gaswolk wordt gevormd, die bovendien dankzij een ‘gunstige’ wind afdrijft naar de vijand, als een soort mistbank. Als dat lukt, zullen daar veel mensen in stikken. Als de batterijen gasflessen hun ‘wolk’ lossen, vormt zich een geelachtige wolk die met de wind mee over de vlakte kruipt. Schapen en honden die op de weg van de wolk zijn vastgebonden, stikken en creperen. De proef is gelukt! Alleen is Haber zo nieuwsgierig dat hij zich te paard in de gevarenzone begeeft en zelf bijna stikt. Dat overtuigt het Duitse legergezelschap nog meer van de nieuwe mogelijkheden die ze voor hun ogen geïllustreerd zien.Enkele officieren wijzen erop dat het landschap en de frontzone bij Ieper er heel anders uitzien, dat de wind daar zelden gunstig staat en dat vijandelijke artillerie de gasflessen zou kunnen treffen. Zij halen het niet: de volgende dag begint de voorbereiding van de gasaanval aan de frontzone. En op 22 april treedt de Eerste Wereldoorlog ook psychologisch in een nieuwe fase.
Portret Fritz Haber (Wikipedia)
In samenwerking met Villa Basta organiseerde het PCCE aansluitend bij de multimediale tentoonstelling 'Limburg 1914-1918. Kleine verhalen in een Groote Oorlog' in C-Mine te Genk een workshop voor jongeren. Deelnemers konden experimenteren met enkele creatieve vormingstechnieken en animatiefilmtechnieken. Doel was de jongeren kennis te laten maken met de geschiedenis van één van de 44 Limburgse gemeenten tijdens WO I. Bekijk hier de verfilming van het bovenstaande verhaal door jongeren:
